Дистопиското ремек-дело на Џорџ Орвел „1984“ беше објавено пред 75 години во јуни 1949 година.
Романот е сместен во измислена иднина, каде што граѓаните на тоталитарниот Лондон се изложени на постојан државен надзор и историско превоспитување. Херојот на приказната е Винстон Смит, просечен вработен од среден ранг во Министерството за вистина, кој сонува за бунт и се вљубува во колешката и истомислениќка, Џулија. Нивната приказна… нема среќен крај.
По објавувањето, романот доби позитивна реакција од критичарите. Подолу можете да прочитате неколку критики објавени меѓу првите во англискиот и американскиот печат:
„„1984“ се провлекува низ читателот како источен ветер, сушејќи ја кожата до степен на пукање и отворање рани. Во поларно студениот ум на г-дин Орвел, надежта е мртва, останува само болката. Мислам дека никогаш не сум прочитал роман толку застрашувачки, толку длабоко депресивен. А сепак, неговата оригиналност, итноста на стилот и бунтовната енергија не дозволуваат да ја испуштите. Сите вообичаени маани на Орвел – монотонијата, лудоста, безнадежноста на осамен ученик на кој малку му оди од рака – исчезнуваат како гума за бришење кога ќе се справи со толку голема тема.
…
Овие војни најчесто се водат далеку од големите градови, а нивната главна цел е потрошувачката на огромни производствени вишоци, но и стекнување контрола врз ретките суровини и евтината работна сила. Тие ѝ овозможуваат на новата владејачка класа, по моделот на сталинистите, да го задржи животниот стандард на најниско можно ниво, а истото важи и за интелигенцијата на масите, кои ги сметаат за ослободители. Колективната олигархија функционира безбедно само во воена состојба. Романот на Орвел ја зема како своја тема моралната корупција на апсолутната моќ.
…
Во домовите на членовите на партијата се поставени ’телескрини’ (двонасочни екрани), преку кои постојано се емитува пропаганда, а на кои слики од Големиот брат, лидерот […] Ова се и уреди со кои полицијата мисли, во постојана потрага по „зли мисли“ (мисловни злосторства), и ноќе и дење го надгледува населението. Никој не знае точно што се подразбира под злоба, но, генерално кажано, тоа е тенденција да се фантазира за приватноста, живот скриен од очите на државата. Намуртеноста, насмевката или воздишка може да го изневери секој граѓанин кој за момент ја заборавил „контролата над реалноста“ или она што на Новоговор (официјален јазик) се нарекува „сомнеж“.
…
Должноста на сатиричарот е да оди чекор подалеку од реалноста. Некој може да го обвини Орвел дека е премногу буквален, дека е премногу погоден од она што го гледа во светот околу него, но нема доволно оправдување за таквите забелешки. Во еден или два случаи кога навистина претерува, особено во сцените со мачење, писателот е само претерано мелодраматичен: тој воведува гротескни машини за мачење, такви за кои порано слушавме во страшните детски приказни. Но, неговата вистинска тема е психолошкото заплашување.
За Орвел, најчесниот писател денес, лицемерието е премногу страшно за да се шегува: тоа го храни неговиот очај.
Иако „1984“ врие од негодување, невозможно е да не се забележи дека книгата страда од недостаток на конкретна цел. Дали е ова коментар на актуелниот момент, сатира за пропаганда или можеби анализа на свет потонат во нечовечност? Дали Орвел вели, не дека нема надеж како таква, туку дека нема надеж за човекот како политичко битие?“
– В. С. Причет, Њу Стејтсмен, 18 јуни 1949 година.
„Иако сите (да го употребиме терминот) „луѓе што размислуваат“ сега имаат барем некаква идеја за тоа каква закана можат да претставуваат современите научни и технички достигнувања за човештвото, Џорџ Орвел, како и Олдос Хаксли, јасно чувствувале дека имало потреба уште пофино да ги насочиме нашите стравови. Романот на Хаксли „Мајмунот и бит“ во основа нè предупредува за биолошките последици до кои може да доведе разделувањето на атомите; Орвел, од друга страна, во „1984“ зборува за психолошкото ропство на кое модерната диктатура би можела да ги подложи непослушните граѓани.
Приказната е генијално конструирана и раскажана. Винстон Смит, член на Партијата (но не и на „Тесната партија“), почнува да размислува за бунт против авторитарниот систем во кој живее, а до што ќе доведе сето тоа, читателите ќе треба сами да откријат. Нашето општество, кое во последно време е опседнато со различни форми на тортура, сега добива можност да разговара за уште една: сепак бидете подготвени бидејќи резултатот од тортурата во романот на Орвел нема да биде некој спектакуларен подвиг на мачеништво, туку чин на буквално, физичко уништување (или „испарување“) на поединец. Колку помалку сте запознаени со концептот „агент-провокатор“ како средство за репресија, толку повеќе ќе бидете ужасни од методите на Министерството за љубов во Лондон, „главниот град на пистата Еден, провинцијата Океанија“. Еве еден пример: Емануел Голдштајн, наводниот предавник и лидер на опозицијата, е најобична измислица, која властите внимателно ја одржуваат во живот за да ги разоткријат непријателите на системот.
Ова е исто така многу поучна книга; донекаде во духот на прирачникот „Што секој млад човек треба да знае…“ – но не во 1984 година, туку во 1949 година. За жал, анализата на Орвел за страста за моќ нема да придонесе многу за просветлување на масите. Покрај тоа, тој ни должи подетално објаснување за „верата“ на Смит во „обичниот човек“ (или „проле“). На крајот, обичните луѓе беа тие што не успеаја и има одредени индикации дека општото човештво ќе биде искоренето во иднина“.
– Гардијан, 10 јуни 1949 година.
„Британија, лето 1984. Никој што ги познавал не би помислил дека Винстон и Џулија се способни за „зли мисли“ (опасни мисли) и тајно копнеат по „својот живот“ (индивидуалност). На крајот на краиштата, Винстон Смит беше еден од најсигурните фалсификатори на Министерството за вистина; секогаш даваше се од себе кога ја коригираше владината статистика. А членката на партијата беше толку „добронамерна“ („право по природа“) што, по детството поминато во „Шпиони“, стана активна во Младинската антисекс лига, а потоа беше избрана да работи во Секцијата за порно, пододдел од Одделот за проза кој произведуваше третокласна порнографија за масите. Со други зборови, апсолутно е невозможно лондонецот да алудирал на Винстон и Џулија кога го објавил следниов презирен коментар: „Старите мислители не го разбрануваат англискиот социјализам“.
Приказната за тоа како Винстон и Џулија се побуниле, се заљубиле и биле казнети поради тоа во застрашувачкиот свет на иднината е нишката околу која британскиот писател Џорџ Орвел го изградил своето најново и најдобро прозно дело досега. „Животинска фарма“ на Орвел е одлична пародија на комунистичкиот систем сместена во рурален амбиент, но „…нема насмевки или шеги во овој нов роман што не го зголемуваат интензитетот на вознемиреноста што зафаќа кога ги читаш текстовите на писателот, депресивна визија за иднината што би можела да нè снајде 35 години.
Повеќето романи во фиктивните светови имаат главен лик, или водич, човек кој низа необични околности е однесен од светот на писателот во свет за кој тој самиот не бил одговорен. Но, Џорџ Орвел, како Олдос Хаксли во „Храбар нов свет“, го гради своето кошмарно утре на темелите што ги поставуваме денес. Нему не му треба современ водич за да ни го објасни светот на иднината – од едноставна причина што секој читател денес, колку и да е немирен, ќе препознае кај Винстон Смит многу карактеристики на неговата личност, а во мирисите од 1984 г. почувствувајте го добро познатиот мирис на времето во кое живее“.
– Тајм, 20 јуни 1949 г.
Автор: Den Šijen
Извор: lithub.com
Фото: Freepik
Превод: Ikona
