Замислете само колку очите на Вилијам Седоу, ректорот на Универзитетот Св. Албан во Ваљадолид, Шпанија, кога во средината на 17 век му било доверено да прочита деветстотини страници од обемниот том од собраните дела на Вилијам Шекспир и да одлучи дали книгата е достојна да се најде на полиците на таа католичка образовна институција. Језуитската семинарија во Ваљадолид, позната и како Англиски колеџ, во тоа време била задолжена за едукација на мисионери посветени на враќањето на Англија во палатата на Католичката црква.
Но, отец Сенка бил посветен слуга на Црквата и затоа го изострил своето перо, го подготвил своето мастило и се зафатил со макотрпната работа на цензурирање на безбожни, антикатолички и други несоодветни материјали. „Празник будала“ – фраза од „Бура“ што го погодило како исмејување на христијанскиот календар – била прецртана со остар удар на раката. „Наскоро ќе биде потешко, кога ќе биде притиснат од тежината на еден човек“ – предупредувањето на Маргарет до Хари пред нивната прва брачна ноќ во „Многу врева за ништо“ – Сенка ја чкртанал оваа „грдосија“ и ја натопил со мастило подалеку. Има и дел за маж преправен во фраер и млад искушеник: кога стигнал до комедијата „Во еднаква мерка“, свештеникот го признал поразот, го спуштил пенкалото и посегнал по ножот, со кој почнал да сече цели страници од текстот.
Во целата оваа приказна, сепак, не е толку шокантната потребата за цензура колку што е изненадувачки што некој мислел дека овие навидум секуларни, дефинитивно антикатолички, смели драми имаат место дури и во библиотеката на една католичка институција. Задачата на Сенка всушност не била да ги цензурира текстовите на Шекспир, туку да ги скрати и приспособува за да можат да циркулираат меѓу свештенството. На овој начин, опусот на Шекспир станал достапен за идните мисионери (сите дела освен, се разбира, „Во еднаква мерка“).
Самата идеја дека цензурата може да ја зголеми достапноста на одредени книги наместо да ја ограничи може да изгледа контраинтуитивна, но факт е дека оваа шема се повторува редовно низ историјата. Покрај Индексот на забранети книги, Ватикан во еден момент го објави Индекс експургаториус: список на делови од текстот што може да се отстранат од инаку неподобните литературни дела за да бидат прифатливи. Обидот да се сокријат тие книги од заинтересираните читатели, се разбира, беше исто толку успешен како и обидот на Барбра Стрејсенд да ги отстрани сликите од нејзиниот дом во Малибу од Интернет: потегот на актерката, сосема очекувано, доби уште поголем публицитет. Протестантскиот библиотекар Томас Барлоу еднаш се израдувал што Католичката црква му направила голема услуга со тоа што направил список со наслови за него што планирал да им ги препорача на патроните на неговата библиотека. Слично на тоа, кога во Оклахома Сити во 1960-тите, членовите на фундаменталистичката христијанска група „Обединети мајки за пристојност“ решија да изградат „курва“ – приколка полна со книги што ги сметаа за неморални – нивните сограѓани почнаа да се собираат околу возилото во потрага по препораки за читање.
Заканата од цензура е веројатно најдобрата реклама.
Тоа го насочува вниманието на љубителите на книги кон наслови би можеле да останат незабележани. Американскиот професор по индологија д-р Венди Донигер признава дека тужбата во 2011 година од страна на индиските националисти против нејзината книга „Хиндуите: Алтернативна историја“ е единствената причина поради која овој научен наслов се најде на врвот на листите на најпродавани во Индија и во САД. Издавачката куќа „Пингвин“ првично го бранеше авторот од напади за наводно клеветење на Индиското национално движење и целиот пантеон на индиски божества, но на крајот се согласи да престане да ја објавува книгата и да ја повлече од книжарниците. Сепак, се испостави дека тоа не е можно, бидејќи сите примероци се веќе распродадени. Кога љубовникот на Лејди Чатерли беше тужен во 1960 година, многу малку луѓе знаеја за што се работи, но судењето што следеше успеа да предизвика лавина и книгата стана неприкосновен бестселер за само неколку недели. Доколку британското јавно обвинителство размислуваше посериозно како да го ограничи пристапот до експлицитното достигнување на Д.Х.Лоренс, немаше да направи врева за книгата, која дотогаш беше позната само на тесен круг експерти и читатели.
Многумина од нас веруваат дека цензура значи уништување на книги или нивно повлекување од книжарниците и библиотеките, но всушност, во повеќето случаи, тоа е последователно уредување на веќе објавените текстови со цел да се подобри нивната продажба. Реј Бредбери, авторот на „Фаренхајт 451“, дистописки роман кој гори книги, бил шокиран кога открил дека неговиот американски издавач ја цензурирал книгата за да ја направи посоодветна за употреба во тамошните училишта. Зборовите „пекол“ и „проклето“ беа отстранети од седумдесет места во текстот за книгата да ги исполни барањата на профитабилниот пазар на училишни учебници. И покрај првичното жестоко противење, Бредбери на крајот попушти.
Цензурата што ја прави литературата подостапна за младите читатели, мора да се признае, е доста честа појава. Бесот предизвикан на почетокот на годинава со веста дека делата на Роалд Дал ќе бидат приспособени на сегашниот момент и сензибилитетот на новата читателска публика покажаа дека овој модерен феномен тешко ќе ја добие поддршката од љубителите на пишаниот збор, но треба сепак да се запамети дека тоа ги корени идеите за „прифатлива цензура“ дадат децении наназад. „The Catcher in the Rye“ на Д. Селинџер, кој многумина го сметаат за основоположник на жанрот Young Adult, од самиот почеток беше цел на барања за цензура. Вокабуларот што писателот го користел во ова дело брзо станал омилена тема на неистомислениците од сите бои и профили. Веднаш по објавувањето на книгата, член на Американската национална организација за пристојна книжевност дошол на идеја да направи список со „навредливи зборови“ употребени во романот („237 пати пекол, 58 пати копиле, 31 пати за небо и еднаш прдеж“) и да го испрате до сите јавни медиуми со барање „некој да реагира“. Набргу потоа, во продажба излезе преработената верзија на романот, која требаше да го смири вознемирениот дел од јавноста. Цензурираниот „Ловец“ беше печатен и продаден во многу поголем тираж од неговиот нецензуриран претходник.
Вниманието на современите цензори е насочено и кон училишното читање и литературата за младите, но денешните „преплашени читатели“ веќе немаат време да бројат несоодветни зборови (понекогаш ниту да ги читаат текстовите што толку многу ги преплашуваат). Претходните режими на цензура барем се обидуваа да најдат компромисно решение за почувствителните групи читатели, што веќе не е случај денес. Новата генерација поборници за цензура е ексклузивна: кога книгата не ги исполнува нивните критериуми на пристојност, тие бараат да се повлече целиот печатен тираж.
„Мелиса“, дебитантскиот роман на Алекс Џино со трансродова девојка, првично беше објавен под наслов „Џорџ“ и неколку години беше на самиот врв на листата на најзабранети книги на Американската библиотечна асоцијација. Постојаните обиди за забрана на книгата само ја зголемија нејзината популарност. Кога Американската семејна асоцијација им наложи на своите членови и поддржувачи да го бомбардираат издавачот со писма со барање книгата да се повлече, Џино одговори со онлајн кампања за купување копии од книгата за секоја училишна библиотека во државата Канзас. Потребните средства беа собрани за само еден час. Библиотеките низ САД, предводени од Јавната библиотека во Њујорк, веќе извесно време се борат против ограничувањето на слободниот пристап до дигиталните верзии на разни забранети книги. Како и во претходните случаи, интересот за овие наслови расте од година во година, што е само уште еден доказ во прилог на тезата дека повикува на цензура ретко го постигнува посакуваниот ефект. Да се надеваме дека така ќе остане.
Автор: Ema Smit
Извор: theguardian.com
Превод: Ikona
Фото: Freepik
